Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký.
Lưu ký chứng khoán là gì?
Khoản 34 Điều 4 Luật chứng khoán năm 2019 quy định về lưu ký chứng khoán như sau:
“Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký.”
Có thể hiểu, việc lưu ký chứng khoán là một trong những điều kiện quan trọng để có thể thực hiện các giao dịch trên thị trường chứng khoán thông qua việc ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký.
Thành viên lưu ký của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) bao gồm các công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán và được VSD chấp thuận trở thành thành viên lưu ký.
Sau thao tác trên, chứng khoán sẽ được ghi nhận vào tài khoản có đứng tên nhà đầu tư. Từ đó, tài khoản nhà đầu tư sẽ được ghi giảm hoặc tăng mà không cần phải trao tay chứng chỉ chứng khoán hay các loại giấy tờ.
Điều kiện đăng ký lưu ký chứng khoán
Điều 57 Luật chứng khoán năm 2019 quy định:
1. Ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán khi đáp ứng các điều kiện sau đây:
- Có Giấy phép thành lập và hoạt động tại Việt Nam, trong đó có hoạt động lưu ký chứng khoán;
- Đáp ứng tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu theo quy định của pháp luật về ngân hàng, hoạt động kinh doanh có lãi trong năm gần nhất;
- Có địa điểm, trang bị, thiết bị phục vụ hoạt động lưu ký, thanh toán giao dịch chứng khoán.
2. Công ty chứng khoán được đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán khi được cấp phép thực hiện nghiệp vụ môi giới chứng khoán.
Một số nguyên tắc chung khi thực hiện lưu ký chứng khoán
Tất cả chứng khoán niêm yết phải được lưu ký tập trung, hoạt động này của khách hàng tại trung tâm lưu ký chứng khoán được quản lý theo hai cấp:
(1) Khách hàng lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký, và
(2) Thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD).
Thành viên lưu ký nhận lưu ký các loại chứng khoán của khách hàng với tư cách là người được khách hàng uỷ quyền thực hiện các nghiệp vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán.
Để thực hiện lưu ký chứng khoán, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký. Tại các thành viên này, để đảm bảo quyền lợi của khách hàng, thành viên lưu ký phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán chi tiết cho từng khách hàng và quản lý tách biệt tài sản cho từng khách hàng.
Chứng khoán của khách hàng tại thành viên lưu ký là tài sản thuộc sở hữu của khách hàng và được quản lý tách biệt với tài sản của thành viên lưu ký. Thành viên lưu ký không được sử dụng chứng khoán trong tài khoản lưu ký chứng khoán của khách hàng vì lợi ích của bên thứ ba hoặc vì lợi ích của chính thành viên lưu ký.
VSD nhận tái lưu ký chứng khoán từ các Thành viên lưu ký với tư cách là người được thành viên uỷ quyền thực hiện các nghiệp vụ liên quan tới hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán. Để tái lưu ký chứng khoán, thành viên phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên thành viên lưu ký tại VSD.
Nội dung của hoạt động lưu ký chứng khoán
- Mở tài khoản
Tài khoản lưu ký chứng khoán là tài khoản dùng để hạch toán việc gửi, rút hoặc chuyển nhượng chứng khoán, hạch toán việc giao và nhận chứng khoán.
Tài khoản lưu ký chứng khoán của khách hàng mở tại thành viên lưu ký bao gồm:
- Tài khoản chứng khoán giao dịch.
- Tài khoản tạm ngừng giao dịch.
- Tài khoản cầm cố.
- Tài khoản tạm giữ.
- Tài khoản chờ thanh toán.
- Tài khoản phong toả chờ rút.
- Tài khoản chờ giao dịch.
- Tài khoản sửa lỗi giao dịch.
- Các tài khoản khác theo quy định của pháp luật.
Khách hàng muốn gửi chứng khoán tại thành viên lưu ký phải làm thủ tục mở tài khoản lưu ký chứng khoán. Thành viên lưu ký có nghĩa vụ mở và quản lý tài khoản lưu ký chứng khoán cho từng khách hàng và quản lý chứng khoán ký gửi cho thành viên lưu ký.
- Ký gửi, quản lý và bảo quản tập trung chứng khoán
Ký gửi chứng khoán tại thành viên lưu ký để gửi chứng khoán tập trung vào trung tâm của tổ chức lưu ký chứng khoán và thanh toán bù trừ, khách hàng phải làm thủ tục gửi chứng khoán tại thành viên lưu ký của khách hàng mở tài khoản lưu ký chứng khoán.
Thành viên lưu ký tiếp nhận và hạch toán chứng khoán ký gửi: sau khi thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm tra chứng khoán của khách hàng, thành viên lưu ký hạch toán số chứng khoán đó hạch toán vào tài khoản lưu ký chứng khoán của khách hàng.
Thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán vào trung tâm của tổ chức lưu ký chứng khoán và thanh toán bù trừ. Trung tâm của tổ chức lưu ký chứng khoán và thanh toán bù trừ tiếp nhận và hạch toán chứng khoán: sau khi kiểm nhận số chứng khoán cho thành viên tái lưu ký trung tâm của tổ chức lưu ký chứng khoán và thanh toán bù trừ hạch toán chứng khoán vào tài khoản chứng khoán giao dịch của khách hàng của thành viên lưu ký. Chứng khoán của khách hàng được bảo quản và lưu ký tập trung tại kho lưu giữ chứng khoán của trung tâm.
Khi nhận được xác nhận của trung tâm về việc đã lưu ký thành công chứng khoán của khách hàng thì khi đó khách hàng mới được phép đặt lệnh giao dịch hay tiến hành các nghiệp vụ khác đối với số chứng khoán ký gửi.
Trong trường hợp trung tâm kiểm nhận số chứng khoán của khách hàng có thông tin trên giấy hoặc sổ chứng nhận sở hữu chứng khoán không phù hợp hoặc chưa chính xác với mẫu giấy/sổ hoặc thông tin về danh sách người sở hữu chứng khoán do tổ chức phát hành lập gửi VSD thì trung tâm sẽ có công văn trả lời cho thành viên lưu ký là việc lưu ký chứng khoán của khách hàng nào đó chưa được.
Thành viên lưu ký sẽ liên lạc với khách hàng và tổ chức phát hành để thống nhất làm bản điều chỉnh thông tin cho đúng và phù hợp. Nếu lỗi sai thông tin từ phía tổ chức phát hành, thì tổ chức phát hành sẽ gửi bản điều chỉnh thông tin về danh sách người sở hữu chứng khoán cho VSD, trường hợp lỗi sai từ phía khách hàng hoặc thành viên lưu ký thì chỉ phải gửi lại bản chỉnh sửa lại thông tin cho khách hàng mà không cần tổ chức phát hành gửi bản xác nhận đến VSD.
(1) Tổ chức phát hành làm thủ tục đăng ký chứng khoán tập trung với VSD
(2) Khách hàng ký gửi chứng chỉ chứng khoán/giấy chứng nhận sở hữu chứng khoán
(3) Thành viên hạch toán vào tài khoản lưu ký của khách hàng và thông báo cho khách hàng
(4) Thành viên ký gửi chứng chỉ chứng khoán
(5) VSD hạch toán vào tài khoản lưu ký của thành viên và xác nhận với thành viên/Nếu không hạch toán thì có công văn trả lời nêu rõ lý do
(6) Liên lạc với khách hàng và tổ chức phát hành để thống nhất làm bản điều chỉnh thông tin cho đúng và phù hợp.
(7) Nếu lỗi sai thông tin từ phía tổ chức phát hành, thì tổ chức phát hành sẽ gửi bản điều chỉnh thông tin về danh sách người sở hữu chứng khoán cho VSD
(8) Nêu lỗi sai từ phía khách hàng hoặc thành viên lưu ký thì chỉ phải gửi lại bản chỉnh sửa lại thông tin cho khách hàng mà không cần tổ chức phát hành gửi bản xác nhận đến VSD.
- Hiệu lực của hoạt động lưu ký chứng khoán
Việc LKCK chính thức có hiệu lực kể từ thời điểm VSD thực hiện việc hạch toán trên các tài khoản lưu ký chứng khoán có liên quan của các thành viên mở tại đó.
Việc chuyển khoản hay hạch toán chứng khoán bằng bút toán ghi sổ giữa các tài khoản lưu ký chứng khoán của khách hàng hay thành viên lưu ký tại VSD sẽ được pháp luật công nhận và có hiệu lực pháp lý như đối với việc chuyển giao các loại chứng khoán vật chất.
Tại sao phải thực hiện lưu ký chứng khoán
Lưu ký là điều kiện tiên quyết để thông qua Sở giao dịch chứng khoán có thể giao dịch mua bán trên thị trường. Việc lưu ký chứng khoán giúp giảm các chi phí bảo quản, cất trữ và chi phí in ấn cho các chứng chỉ chứng khoán.
Ngoài ra, việc lưu ký chứng khoán giúp giảm thiểu được tình trạng chứng khoán bị thất lạc, hư hỏng hay mất cắp. Bênh cạnh đó, còn gia tăng chỉ số vòng quay vốn đối với nhà đầu tư nói riêng và trên thị trường nói chung đồng thời đảm bảo được tính thanh khoản và giảm thiểu được các rủi ro hoạt động từ thị trường. Nâng cao an toàn, uy tín cho các đối tượng tham gia.
Nếu lúc trước bạn phải lưu trữ một loạt giấy tờ về trái phiếu hay cổ phiếu, thì bây giờ đã khác. Sau khi nhà đầu tư đặt lệnh mua thành công và sở hữu được chứng khoán, số chứng khoán này sẽ được tự động cập nhật dưới dạng thông số dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung. Tuy có thay đổi về hình thức từ hữu hình sang vô hình nhưng giá trị thực sự của nó là hoàn toàn không đổi
Hệ thống của VSD trong hoạt động truyền dữ liệu cũng như cập nhật theo dĩ chi tiết được kết nối trực tiếp với hệ thống lưu ký của các thành viên tham gia. Từ đó, có thể tránh được các thiếu sót trong quá trình hoạt động cũng như đảm bảo được đúng, đủ các tài sản của nhà đầu tư./.
