Công ty hoạt động thành công có nhu cầu tăng vốn để mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh thì có thể phát hành chứng khoán trên thị trường để huy động vốn.
Phát hành chứng khoán
Phát hành chứng khoán là việc tổ chức chào bán cho các nhà đầu tư những giấy tờ có giá để trang trải cho nhu cầu vốn đầu tư. Tổ chức phát hành có thể là chính quyền trung ương, chính quyền địa phương, công ty, quỹ đầu tư. Chứng khoán phát hành có thể là trái phiếu, cổ phiếu hoặc chứng chỉ quỹ đầu tư.
Dấu hiệu của sự thành công và nhu cầu tăng vốn của công ty là giá cổ phiếu của công ty trên thị trường liên tục gia tăng, công ty có thu nhập tích lũy và cổ tức được chia đều đặn hàng năm; sản xuất không đáp ứng đủ nhu cầu của thị trường, v.v… Công ty có thể phát hành cổ phiếu thường, cổ phiếu ưu đãi, hoặc trái phiếu. Tất nhiên là công ty cũng có thể vay tín dụng ngân hàng.
Phát hành cổ phiếu thường tức là tăng vốn chủ sở hữu của công ty, kết cấu tài chính của công ty vững mạnh, nhưng sẽ làm tăng số lượng cổ phần, từ đó làm giảm mức thu nhập của mỗi cổ phần, giảm cổ tức. Phát hành trái phiếu, tức là tăng vốn nợ, đòn bẩy tài chính sẽ cao, khả năng thu nhập của cổ phần cũng cao, nhưng sức mạnh tài chính của công ty giảm, rủi ro hoạt động tăng lên.
Nói chung, người quản trị, điều hành công ty không nên vay nợ và phát hành cổ phiếu ưu đãi nhiều, vì nguồn tài chính để trả nợ và lãi hàng năm luôn là một gánh nặng. Và nếu phải trả lãi cho trái chủ và cho ngân hàng quá nhiều cộng với cổ tức cố định của cổ phiếu ưu đãi lớn, thì lợi nhuận ròng để chia cổ tức cho cổ phần thường sẽ chỉ còn lại một phần rất nhỏ.
Ngoài ra các ngân hàng cũng không mặn mà lắm về việc cho vay dài hạn và khi đã chấp nhận cho vay thì họ thực hiện quyền giám sát công ty rất nghiêm ngặt, có lúc họ còn cử người vào tham dự các cuộc họp của hội đồng quản trị công ty
Thẩm quyền quyết định một đợt phát hành chứng khoán mới của công ty thuộc về đại hội đồng cổ đông, nếu là công ty cổ phần; thuộc về bộ hoặc chính quyền địa phương chủ quản, nếu là doanh nghiệp nhà nước. Công ty cổ phần có quyền phát hành cổ phiếu và trái phiếu, doanh nghiệp nhà nước có quyền phát hành trái phiếu. Doanh nghiệp tư nhân, công ty hợp danh không được phát hành chứng khoán.
Công ty cổ phần, hội đồng quản trị là người đề xuất chủ trương, đại hội đồng cổ đông quyết định; doanh nghiệp nhà nước, ban điều hành và hội đồng quản trị (nếu có) là người đề xuất chủ trương, cơ quan chủ quản quyết định.
Tuy nhiên không phải cứ có nghị quyết phát hành của các cơ quan nói trên là công ty được thực hiện. Nước nào cũng vậy, luật pháp quy định rất chặt chẽ và nhà nước quản lý rất nghiêm ngặt việc phát hành chứng khoán, đặc biệt là cổ phiếu. Bởi vì cổ phiếu chỉ là những tờ giấy, khi người đầu tư mua cổ phiếu thì công ty có vốn.
Thu nhập từ cổ phiếu của người đầu tư có hay không, nhiều hay ít tùy thuộc vào kết quả kinh doanh những năm sau đó của công ty. Trái phiếu, chỉ là một giấy nhận nợ, công ty có thể trả lãi theo định kỳ và hoàn trả vốn khi đáo hạn được không còn tùy thuộc vào khả năng tài chính của công ty. Do vậy, những mánh khóe và sự lừa dối để phát hành chứng khoán lúc nào và ở đâu cũng có.
Phân loại phát hành chứng khoán
Các phương thức phát hành được phân chia theo các tiêu thức khác nhau, cụ thể:
- Theo đợt phát hành
Theo tiêu thức này, người ta phân chia phương thức phát hành thành phát hành chứng khoán lần đầu và phát hành các đợt tiếp theo.
- Phát hành chứng khoán lần đầu
Đây là việc tổ chức phát hành chứng khoán lần đầu tiên sau khi tổ chức phát hành đã đáp ứng các tiêu chuẩn theo quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.
- Phát hành các đợt tiếp theo
Đây là hoạt động phát hành nhằm mục đích tăng thêm vốn của tổ chức phát hành đó là việc tổ chức phát hành các đợt tiếp theo đã có chứng khoán phát hành và giao dịch trên thị trường thứ cấp.
- Theo phương pháp định giá phát hành
- Phát hành theo một mức giá ấn định trước
Theo phương thức này, tổ chức phát hành thuê đơn vị tư vấn xác định một mức giá cụ thể và bán theo giá này.
- Phát hành theo phương pháp ghi sổ
Tổ chức phát hành thuê một tổ chức bảo lãnh phát hành, thường là một ngân hàng hay một công ty chứng khoán thực hiện chào bán đến những nhà đầu tư lớn, nhà đầu tư tổ chức, thăm dò mức giá và số lượng cổ phiếu mà họ muốn mua. Trên cơ sở tổng hợp mức cầu thị trường và các mức giá mong muốn, tổ chức bảo lãnh sẽ định giá phát hành và phân phối cho nhà đầu tư.
- Phát hành bằng phương pháp đấu giá
Tổ chức phát hành hay tổ chức bảo lãnh sẽ ấn định giá tối thiểu và tổ chức bán chứng khoán theo nguyên tắc ưu tiên về giá dựa trên các phiếu tham dự đấu giá.
- Theo phương pháp phát hành
- Phát hành trực tiếp
Tổ chức phát hành tự bán chứng khoán ra công chúng.
- Phát hành gián tiếp
Phát hành thông qua tổ chức bảo lãnh phát hành.
- Theo đối tượng chào bán chứng khoán
- Phát hành riêng lẻ (Private placement)
Đây là việc phát hành trong đó chứng khoán được bán cho những đối tượng hạn chế, thông thường là bán nội bộ hoặc bán cho những tổ chức đầu tư. Việc phát hành chứng khoán riêng lẻ thông thường thực hiện theo luật công ty (theo sự điều chỉnh của luật công ty).
Chứng khoán của những công ty thực hiện theo phương thức phát hành riêng lẻ thường không được niêm yết trên trên thị trường giao dịch tập trung. Vì số lượng chứng khoán và lượng vốn cần huy động của đợt phát hành thường nhỏ, người đầu tư ít, đợt phát hành còn nhằm thiết lập và duy trì các mối quan hệ kinh tế với các nhà cung cấp vật tư và tiêu thụ sản phẩm. Phát hành riêng lẻ tiết kiệm được chi phí phát hành.
Chủ thể Phát hành chứng khoán
Chủ thể phát hành chứng khoán là tổ chức dùng cách bán chứng khoán do mình tự phát hành cho các nhà đầu tư để huy động vốn.
- Chính phủ
Trên thị trường hiện nay, một trong những chủ thể phát hành chứng khoán chiếm phần lớn đó chính là chính phủ (từ địa phương đến trung ương). Không phải bất cứ lúc nào chính phủ cũng có thể bù đắp được các khoản thiếu hụt vốn xảy ra khá thường xuyên trong khi chi tiêu, bằng việc yêu cầu ngân hàng trung ương in thêm nhiều mặt. Bên cạnh đó, việc thiếu hụt này cũng không thể đơn giản được tài trợ bằng việc chính phủ tăng nguồn thu từ thuế.
Dù về cơ bản cả gốc và lãi của các loại chứng khoán do chính phủ phát hành sẽ được thanh toán bằng các khoản thu chính phủ và trong đó thuế chiếm phần lớn. Việc chính phủ tăng nguồn thu từ thuế cũng không thể đáp ứng được nhu cầu về vốn ban đầu đối với các công trình dự án quan trọng và đòi hỏi lượng vốn ban đầu cao. Và hơn hết việc tăng thuế đột ngột có thể gây ảnh hưởng xấu đến toàn bộ nền kinh tế của một đất nước.
Vì vậy, để huy động vốn chính phủ có thể lựa chọn cách tham gia trên thị trường chứng khoán với tư cách là tổ chức phát hành. Các loại chứng khoán phổ biến thường được chính phủ phát hành là trái phiếu chính phủ, trái phiếu công trình, tín phiếu kho bạc, công trái giáo dục. Chính quyền địa phương phát hành trái phiếu chính quyền địa phương.
- Doanh nghiệp
Trong sản xuất việc thiếu vốn là một tình trạng xảy ra thường xuyên và rất phổ biến trong hoạt động kinh doanh. Để có thể giải quyết vấn đề này không phải lúc nào doanh nghiệp cũng có thể vay vốn tại ngân hàng.
Thông thường trong các dự án, khi muốn đầu tư và mở rộng doanh nghiệp cần phải có một khoản vốn lớn và mất khá nhiều thời gian mới có thể thu hồi lại được. Từ đó, có thể thấy việc doanh nghiệp vay vốn từ ngân hàng thường không đáp ứng được nhu cầu về vốn của doanh nghiệp. Vì vậy, việc huy động nguồn vốn dài hạn thông qua việc phát hành chứng khoán là cách tối ưu.
Chỉ các công ty cổ phần do cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước hay được thành lập mới là được quyền phát hành cả trái phiếu lẫn cổ phiếu. Các công ty trách nhiệm hữu hạn và doanh nghiệp nhà nước là được quyền huy động vốn thông qua việc phát hành các trái phiếu. Ngoài ra, đối với các doanh nghiệp tư nhân và các công ty hợp danh đều không được phép phát hành bất cứ một loại chứng khoán nào trên thị trường.
- Quỹ đầu tư
Tại thị trường chứng khoán sơ cấp quỹ đầu tư đóng vai trò rất quan trọng. Thông qua việc liên tục thành lập và phát hành các quỹ đầu tư ra công chúng đã giúp cho các cá thể hay nhà đầu tư nhỏ trong việc phân tán rủi ro và các chi phí khi đầu tư.
Hiện nay có rất nhiều hình thức để thành lập nên một quỹ đầu tư chứng khoán. Tùy theo từng loại mô hình của quỹ mà cách thức phát hành chứng chỉ đầu tư của các quỹ này là khác nhau./.
